Samolot w służbie leśnej

Samoloty wykorzystywane są w ochronie lasów – zwalczaniu szkodliwych owadów zagrażających drzewostanom i akcjach przeciwpożarowych.

Początki polskiego agrolotnictwa wiążą się z silną gradacją strzygoni choinówki, która nawiedziła Europę w latach dwudziestych XX wieku. Od 1922 roku w ciągu trzech lat na obszarze Polski, głównie w północnej i zachodniej części kraju, uległo zniszczeniu około 220 tys. ha borów sosnowych.

Pozostałe osłabione drzewostany dobijały cetyńce. Na tamten czas nie znano skutecznego sposobu walki z owadzią plagą. Motyle próbowano niszczyć za pomocą rozpalanych w lesie ognisk. Gąsienice zbierano z pni, kopiąc rowki ochronne, czy strząsając z młodych drzewek i rozdeptywano. Próbowano też bardziej nowatorskich sposobów jak wypuszczanie do lasu świń czy kur, wywożonych w mobilnych kurnikach.

W walce ze szkodnikami
Mimo wysiłków w walce ze szkodnikami zawiodły wszelkie metody, a gąsienice wędrowały dalej, rozprzestrzeniając się i zżerając coraz to większe partie drzewostanów. W końcu z inicjatywą zastosowania samolotów do walki ze szkodnikiem wystąpiły Towarzystwo Ochrony Przeciwgazowej (TOP) i Wojskowy Instytut Gazowy (WIG). W czerwcu 1925 użyto samolotu liniowego Potez XV A2 do opylania lasów na powierzchni 21,3 ha w Nadleśnictwie Mścin (według innych autorów – w Nadleśnictwie Uście) na Pomorzu.

Do kadłuba maszyny domontowano dwa rozpylacze zawierające po 25 kg środka chemicznego (arsenianu wapnia). Następne próby prowadzono z liniowym Breguet XIV, mającym lepsze od Poteza stateczność i udźwig 100 kg środka. Zabiegi dały pozytywny efekt i potwierdziły skuteczność stosowania samolotu do zwalczania leśnych foliofagów, zwłaszcza na terenach trudno dostępnych dla sprzętu naziemnego.

Kolejną dużą akcję przeciwko szkodnikom przeprowadzono, gdy tym razem, barczatka sosnówka zaatakowała w okolicy Włocławka, powodując zniszczenie drzewostanu na powierzchni ponad 600 ha. W celu zwalczania szkodnika ówczesna Warszawska Dyrekcja Lasów Państwowych przy współudziale Wolnej Wszechnicy Polskiej (WWP) i WIG zaplanowała szeroką akcję z wykorzystaniem lotnictwa.

Podczas zabiegu przeprowadzonego w październiku 1927 r. samolotem Farman F.68 Goliath opylono Esturmitem (środek na bazie kwasu arsenowego) 43 ha lasu. Opył, z powodu trudności technicznych i organizacyjnych przeprowadzono dopiero późną jesienią. Tym razem zabieg okazał się nieskuteczny. Został więc potraktowany jako doświadczalny i stał się podstawą do sformułowania zaleceń technicznych i organizacyjnych dla tego typu akcji.

Po wojnie nastąpił dynamiczny rozwój agrolotnictwa. Konieczna była odbudowa zniszczonej infrastruktury i rolnictwa. Rozwój nauk przyrodniczych i przemysłu sprzyjał wprowadzaniu w gospodarce rolnej nowych technik i metod upraw i hodowli. Produkcja żywności na dużą skalę stała się faktem i dochodowym biznesem. Wielkoobszarowe uprawy oznaczały jednak większe zagrożenie od szkodników, chwastów i chorób.

Analogiczne problemy pojawiły się w gospodarce leśnej, gdzie w związku z zapotrzebowaniem przemysłu na drewno tworzono tzw. monokultury iglaste. Taki model gospodarki leśnej nie sprzyjał poprawie fatalnej kondycji lasów. W lasach na terenie Polski, jak również Europy, wielokrotnie dochodziło do masowych gradacji liściożernych owadów.

Zaraz po strzygoni choinówce i barczatce sosnówce, największe zagrożenie stanowiła osnuja gwiaździsta. Na znacznych powierzchniach zwalczane były również brudnica mniszka, poproch cetyniak, opaślik sosnowiec i boreczniki. Zaniechano mechanicznych metod zwalczania, a zabiegi ochronne przed szkodnikami pierwotnymi wykonywano głównie przez opylanie lub drobnokropliste zraszanie zagrożonych drzewostanów za pomocą samolotów lub motorów naziemnych.

Zwalczanie szkodników w lasach początkowo powierzono istniejącemu już przedsiębiorstwu lotnictwa komunikacyjnego, jakim były Polskie Linie Lotnicze LOT. Od 1951 do 1955 roku sześć maszyn pasażerskich Lisunow Li-2 (wykorzystywany także jako wojskowy samolot transportowy) zostało przystosowanych do zabierania 2 ton środków do opylania lasów. Rejsowe samoloty wiosną brały udział w akcji zwalczania szkodliwych owadów, a następnie powracały do funkcji pasażerskiej. W późniejszych latach lotnicze struktury organizacyjne przeszły szereg zmian i reorganizacji.

Powstające przedsiębiorstwa nadal jednak świadczyły usługi lotnicze na rzecz gospodarki m.in. zabiegi agrolotnicze w rolnictwie i leśnictwie oraz patrole przeciwpożarowe lasów. Na rynkach zagranicznych firmy świadczące usługi agrolotnicze rywalizowały między sobą. Wobec rosnącego zapotrzebowania na usługi agrolotnicze podejmowano próby produkcji samolotów w pełni wyspecjalizowanych do prac w rolnictwie.

Znaczącą rolę odegrał w tym polski przemysł lotniczy, opracowując samoloty M-18 Dromader oraz PZL-106 Kruk, oparte na nowatorskim modelu konstrukcji ze zbiornikiem na chemikalia umiejscowionym przed kabiną pilota. Nad polami i lasami na całym świecie zaczęły pojawiać się osobliwe garbate sylwetki specjalistycznych samolotów rolniczych II generacji.

(...)

To jedynie fragment tekstu. Chcesz czytać całe teksty?  Zamów prenumeratę "Nowej Gazety Leśnej"!

WIĘCEJ